Máy trợ thính là một công cụ đắc lực giúp phục hồi khả năng nghe cho những người bị khiếm thính. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng, người dùng thường gặp phải tình trạng máy phát ra những tiếng ồn nhỏ, tiếng “kim loại”, réo, hoặc âm thanh không tự nhiên gây khó chịu – đặc biệt trong những môi trường yên tĩnh hoặc khi mới bắt đầu sử dụng. Những tiếng ồn này, nếu không được xử lý đúng cách, có thể làm giảm sự thoải mái, gây mệt mỏi khi đeo máy trong thời gian dài, thậm chí làm người dùng từ bỏ thiết bị.
1. Nguyên nhân khiến máy trợ thính phát ra tiếng ồn nhỏ
Trước khi tìm cách xử lý, ta cần hiểu rõ vì sao máy trợ thính lại phát ra các âm “khó chịu” hoặc tiếng ồn nhẹ. Dưới đây là các nguyên nhân phổ biến:
- Thính giác đã “quên” tần số cao
Trong nhiều trường hợp mất thính giác, tổn thương thường bắt đầu từ các tần số cao. Khi lâu ngày không tiếp xúc các âm cao, não bộ “quên” cách xử lý âm ở dải này. Khi máy trợ thính tái tạo lại các tần số mà tai và não không quen nghe, âm thanh mới nghe có thể bị cảm giác “kim loại”, thiếu tự nhiên. Nhiều người dùng cho rằng máy phát “tiếng lạ” như kim loại vì âm cao bị khuếch đại nhiều hơn để bù cho mất nghe.
Nguyên lý xử lý để khắc phục là không nên bật ngay ở mức khuếch đại tối đa, mà bắt đầu nhẹ, rồi tăng dần để não bộ có thời gian thích nghi (còn gọi là quá trình acclimatization).
- Cài đặt hoặc hiệu chỉnh không phù hợp
Có thể phần mềm lập trình máy trợ thính không được tinh chỉnh đúng theo đường cong mất nghe của người dùng, hoặc các tần số trung – cao bị “đẩy” lên quá mức. Việc này dễ gây ra âm thanh sắc, chói.
- Phản hồi (feedback) – âm “huýt” hoặc “rít”
Phản hồi là hiện tượng âm thanh từ loa của máy thoát ra ngoài, được microphone của máy thu lại, rồi khuếch đại lại, tạo vòng hồi tiếp – âm thanh có thể trở nên chói, huýt, rè. Nguyên nhân của tiếng phản hồi:
+ Khớp nối không kín: Nếu máy (vỏ, nút tai, ống dẫn âm) bị lỏng, không ôm kín ống tai, âm thanh dễ rò ra ngoài và tạo phản hồi.
+ Ống dẫn, ống nghe bị mòn, nứt, tắc: Những khe hở, vết nứt nhỏ hoặc tắc lỗ (do ráy tai) đều khiến âm thoát ra.
+ Âm lượng quá cao: Khi tăng quá mức, rất dễ tạo ra vòng phản hồi.
+ Thay đổi hình dạng ống tai theo thời gian: Tai người thay đổi, ống mô tai có thể co giãn, làm khớp nối máy không còn hoàn hảo sau một thời gian.
+ Ráy tai hoặc chất bẩn: Chất bẩn bám vào loa, microphone, ống dẫn âm cũng gây hiệu ứng méo âm và phản hồi.
- Âm nền môi trường được khuếch đại
Máy trợ thính có nhiệm vụ khuếch đại các âm, do đó cả các âm nền nhỏ như quạt, máy lạnh, tiếng gió, tiếng giấy xào xạc đều có thể được “kéo lên” và trở nên dễ nghe hơn. Trong các tài liệu về tiếng ồn trợ thính, những âm như gió, tiếng quần áo, tiếng lá xào, tiếng nước chảy có thể gây khó chịu, đặc biệt khi người dùng chưa quen với máy.
- Giới hạn công nghệ & xử lý tín hiệu
Dù công nghệ trợ thính ngày càng tiến bộ, không phải máy nào cũng có khả năng lọc tạp âm lý tưởng. Các thuật toán giảm ồn, khử phản hồi, mic định hướng (directional microphones) có thể giúp nhưng không loại bỏ hoàn toàn tiếng ồn.
Trong nghiên cứu mới, ứng dụng công nghệ học máy để khử nhiễu cho trợ thính cũng đã được thử nghiệm và cho thấy khả năng cải thiện đáng kể khả năng nghe trong môi trường ồn. Ví dụ: hệ thống denoising trên smartphone truyền tín hiệu đến máy trợ thính giúp cải thiện độ rõ lời nói trong môi trường ồn hơn 40% so với máy chuẩn.
2. Phân biệt tiếng ồn “môi trường khuếch đại” và tiếng ồn do phản hồi
Hiểu rõ hai loại tiếng ồn này sẽ giúp bạn dễ xác định cách xử lý đúng:
- Tiếng ồn môi trường (amplified noise): là các âm vốn có trong môi trường (gió, quạt, giấy, quần áo, tiếng máy móc) được khuếch đại lên do tính năng trợ thính. Loại này không gây huýt hay rít bất thường, nhưng có thể làm người dùng khó chịu.
- Tiếng ồn phản hồi (feedback noise): là âm huýt hoặc rít cao độ, xảy ra khi âm thoát ra và được microphone thu lại, tạo vòng hồi tiếp. Loại này thường xuất hiện ở tần số cao và mang tính “chói”, “rít”.
Khi nghe tiếng ồn, nếu bạn nghe âm huýt rít rõ ràng, khả năng cao là do phản hồi. Nếu chỉ nghe tiếng nền nhỏ, đều đều, đó có thể là âm môi trường được khuếch đại.
3. Cách khắc phục chi tiết tiếng ồn nhỏ trong máy trợ thính
Dưới đây là các biện pháp xử lý, từ đơn giản đến chuyên sâu:
- Bắt đầu từ điều chỉnh nhẹ nhàng – quá trình thích nghi (acclimatization)
Khi mới bắt đầu sử dụng máy trợ thính, bạn không nên bật công suất tối đa ngay mà nên tăng dần theo thời gian. Việc này giúp não bộ từ từ làm quen với các âm mới, tránh cảm giác “ngộp âm”. Đó chính là quá trình acclimatization mà nhiều chuyên gia thính học áp dụng.
Ví dụ: trong giai đoạn đầu, chỉnh giảm amplification ở dải cao, sau đó mỗi vài ngày điều chỉnh nhẹ lên, theo sự dung nạp của người dùng. Việc này sẽ giúp âm thanh trở nên tự nhiên hơn và giảm cảm giác “kim loại”.
- Kiểm tra và bảo trì máy thường xuyên
Việc giữ cho máy trợ thính sạch sẽ, các bộ phận không bị tắc bẩn và khớp nối đảm bảo kín khít là rất quan trọng:
+ Vệ sinh loa, microphone, cửa thoát âm bằng cây cọ, khăn mềm chuyên dụng.
+ Dùng dụng cụ thổi khí nhỏ để loại bỏ bụi hoặc hơi ẩm trong ống dẫn âm.
+ Kiểm tra ống dẫn âm (tubing) xem có bị mềm, nứt, gẫy hay vỡ không, nếu có nên thay mới.
+ Kiểm tra nút tai (earmold, dome) xem có bị mòn, hư hại hoặc mất độ ôm kín không.
+ Đảm bảo không có ráy tai hoặc chất bẩn đóng vào ống tai – nếu cần, đi khám bác sĩ chuyên tai để lấy ráy an toàn (không dùng tăm bông sâu trong tai).
Một máy sạch, bộ phận khít kín sẽ giảm rất nhiều khả năng phản hồi và méo tiếng.
- Hiệu chỉnh cài đặt (tần số thấp – tần số cao, mức gain)
Nếu bạn phản ứng rằng âm thanh “kim loại” chủ yếu xuất hiện ở tần số cao, có thể cần giảm mức khuếch đại (gain) ở tần số cao hoặc giảm dải cao để âm thanh dịu hơn. Nhiều phần mềm lập trình cho phép chỉnh EQ (equalization) hoặc filter để giảm bớt sự “chói” ở dải cao.
Khi gặp tiếng ồn cao tần, bạn có thể:
+ Giảm gain tần số cao (treble) để tránh âm sắc quá chói.
+ Dùng filt hoặc notch filter loại bỏ phần tần số gây khó chịu nếu xác định được.
+ Giảm tổng công suất nếu bạn thường hay tăng to quá mức – đôi khi giảm volume lại giúp giảm phản hồi.
Kích hoạt hoặc điều chỉnh các chế độ giảm ồn (noise reduction) có sẵn trong máy. Máy trợ thính hiện đại thường có chế độ “music”, “noise”, “speech in noise” để tối ưu hóa theo môi trường.
- Kiểm tra và điều chỉnh khớp nối, thoát âm
Một số bước liên quan đến cấu trúc vật lý của máy:
+ Đảm bảo máy đặt đúng vị trí trong ống tai, không bị lệch, không bị lỏng.
+ Thay nút tai (earmold, dome) nếu nó đã bị mòn hoặc không ôm kín. Chẳng hạn, đổi sang dome lớn hơn, hoặc loại có lỗ thông khí (vented dome) để giảm áp lực và rung động trong lòng tai.
+ Đối với máy sau tai (BTE), kiểm tra tubing xem có bị cong, gấp khúc, kém kín không; thay tubing mới nếu cần.
+ Với máy in-ear (ITC, CIC), nếu có khe hở giữa vỏ máy và ống tai, cần điều chỉnh lại vỏ hoặc làm lại mô tai để khít hơn.
Một khớp nối kém kín rất dễ làm máy bị phản hồi, đặc biệt khi bạn cúi đầu, nói chuyện hoặc thay đổi tư thế.
- Sử dụng chương trình tùy biến theo môi trường
Máy trợ thính hiện đại thường có khả năng chuyển đổi giữa các chương trình (program) cho môi trường khác nhau: yên tĩnh, ồn, trong xe hơi, khi nghe nhạc, khi trò chuyện… Việc chọn đúng chương trình giúp giảm tiếng ồn nền và tối ưu hóa nghe lời nói.
Nếu bạn thấy “ồn kim loại” nhiều trong môi trường yên tĩnh (phòng kín), hãy sử dụng chương trình “quiet” hoặc chế độ xử lý ồn mạnh. Nếu trong môi trường giao tiếp nhiều tiếng ồn, chọn chế độ “speech in noise” hoặc “noise reduction high”.
Hơn nữa, nhiều máy có mic định hướng – chỉ tập trung khuếch đại âm từ hướng trước mặt, giảm bớt âm từ bên cạnh và sau – giúp giảm tiếng ồn nền xung quanh.
4. Khi nào cần đến chuyên gia thính học / kỹ thuật viên
Nếu bạn đã thử các bước trên mà tiếng ồn nhỏ vẫn tồn tại hoặc còn gây khó chịu, nên mang máy đến nơi cung cấp dịch vụ trợ thính để:
- Kiểm tra lại đường cong mất nghe và lập trình lại máy (fitting lại).
- Sử dụng đo thực tế tai (Real Ear Measurement, REM) để kiểm tra xem máy phát ra âm có đúng mục tiêu tại vị trí tai người dùng hay không.
- Kiểm tra vật lý bên trong máy: hỏng linh kiện, micro, loa, dây nối.
- Biến đổi mô tai/khung vỏ nếu cần để đạt khít hơn.
- Trong các bài viết về khắc phục sự cố máy trợ thính, nhiều nguồn khuyến nghị việc kiểm tra với chuyên gia là bắt buộc nếu người dùng không thể tự khắc phục.
5. Chiến lược hỗ trợ người dùng trong quá trình thích nghi
Đôi khi, mặc dù máy đã được điều chỉnh hợp lý, người dùng vẫn cảm thấy khó chịu do não bộ chưa quen. Dưới đây là các chiến lược bổ sung:
- Sử dụng âm nền nhẹ: Trong môi trường yên tĩnh, mở nhẹ âm nhạc không lời, radio, tiếng quạt nhỏ để não bớt chú ý đến các âm lạ.
- Tăng dần thời gian đeo máy: Ban đầu đeo vài giờ trong ngày, sau đó tăng lên cả ngày.
- Luyện nghe chủ động: Nghe cuộc trò chuyện, nghe bản tin chậm, luyện phân biệt âm thanh nền – lời nói để não quen dần khả năng lọc âm.
- Không tháo máy ngay khi nghe thấy âm khó chịu: Tháo máy thường xuyên sẽ làm não không có cơ hội thích nghi.
- Kiên nhẫn: Quá trình thích nghi có thể mất vài tuần đến vài tháng, tùy từng người.
Việc từ từ đưa âm cao trở lại cũng là một cách để não bộ có thời gian quen âm mới.
Máy trợ thính – dù là thiết bị hiện đại – vẫn có giới hạn trong việc tự động loại bỏ mọi tiếng ồn hoặc nhiễu âm. Những tiếng ồn nhỏ – từ cảm giác “kim loại”, tiếng nền, đến âm phản hồi – là trải nghiệm phổ biến đối với người dùng, đặc biệt khi mới bắt đầu hoặc khi hiệu chỉnh chưa hoàn hảo. Tuy nhiên, bằng cách áp dụng các hướng dẫn trên, bạn có thể giảm đáng kể sự khó chịu do tiếng ồn nhỏ và trải nghiệm máy trợ thính dễ chịu hơn, tự nhiên hơn.
>>>> Tìm hiểu thêm thông tin về các giải pháp hỗ trợ nghe kém tại đây!
Bình luận